خطای دسترس پذیری چیست؟

خطای دسترس پذیری

اگر از شما بپرسند کدامیک از این مشاغل خطرناک‌تر است چه می‌گویید: 1. چوب بر 2. مامور پلیس

شاید شما هم مثل اکثر افراد گزینه 2 را انتخاب کنید جالب است بدانید که آمار مرگ و میر در شغل چوب بری بسیار بیشتر است اما شما اخبار مربوط به کشته شدن ماموران پلیس را بیشتر در رسانه ها می‌بینید یا می‌شنوید.

ذهن برای ایجاد تعادل بین دقت و سرعت، نیاز به سبک و سنگین کردن گزینه‌های مختلف دارد. در مواقع نیاز به تصمیم گیری سریع، استفاده ناخودآگاه از میان‌برهای ذهنی که اکثر مواقع نیز قابل اعتماد می‌باشد اینکار را با سهولت برای ما انجام می‌دهد.

این خطا در واقع نوعی میان‌بر ذهنی است که متکی بر مثال‌های فوری می‌باشد که در هنگام ارزیابی یک موضوع یا تصمیم به ذهن فرد می رسد و فرد تصور می کند چون چیزی قابل یادآوری بوده و یا تکرار آن بیشتر بوده است، مهم و یا مهم‌تر از گزینه‌هایی است که به آسانی یادآوری نمی‌شوند.

در نتیجه تحت تاثیر این میانبر ذهنی، افراد تمایل دارند برای آخرین اطلاعات موجود در ذهن خود وزن و اهمیت بیشتری قائل باشند و تصمیمات و قضاوت‌های خود را بر اساس آن شکل دهند. این سوگیری را، خطای دسترس پذیری (Availability Heuristic) می‌نامند.

در واقع این ویژگی نوعی توانایی مغز به شمار می‌آید که با اطلاعات محدود یک داستان منسجم و قابل باور بسازد. دنیل کانمن معتقد است هرچه کمتر بدانیم راحت تر همه آن اطلاعات را بصورت داستان منسجم در می‌آوریم.

زمانی که اطلاعاتی راجع به موضوعی نداریم به جدیدترین اخبار و توضیحاتی که از اطرافیان شنیده‌ایم اتکا می‌کنیم. این سوگیری منجر می‌شود که احتمال وقایع را بر اساس آخرین اطلاعات خود پیش بینی کنیم و گاهی در بررسی ها و تصمیم گیری های خود دچار خطا شویم. «حتما مورد مهمی بوده که به ذهنم رسیده!».

اگر این امکان مغز برای دسترسی سریع  به اطلاعات وجود نداشت روزانه وقت زیادی برای بررسی تمام گزینه‌ها و انجام تصمیم گیری در موارد مختلف از ما گرفته می‌شد. این نوع تفکر سریع در خیلی مواقع دقیق و کاربردی می‌باشد. مشکل اینجاست که ما «دسترسی آسان» را معادلی برای «گزینه درست» در نظر می‌گیریم که همیشه اینطور نیست. در مواجهه با مسائل، ما معمولاً یا زمان کم و یا اطلاعات کمی در اختیار داریم تا بتوانیم بطور دقیق و عمیق به تجزیه و تحلیل آن ها بپردازیم.

مثال های خطای دسترس پذیری در زندگی

فرض کنید امروز صبح در اخبار، خبر سقوط یک هواپیما در کشور خود را می‌شنوید، در حالی‌که قرار است برای سفر آتی خود برنامه‌ریزی کنید که با خودروی شخصی سفر کنید یا با هواپیما، به سرعت به این نتیجه می‌رسید که سفر با هواپیما روش ایمنی نیست، در حالی‌که اگر به آمار دقت کنید تعداد تلفات سفرهای جاده‌ای بسیار بیشتر از تلفات سفر هوایی می‌باشد.

در پژوهشی افراد احتمال مرگ براثر بیماری را معادل احتمال مرگ در برابر حوادث دانسته‌اند در حالیکه احتمال مرگ در اثر بیماری 18 برابر بیشتر از مرگ در اثر حوادث است اما پوشش خبری حوادث بسیار گسترده‌تر می‌باشد به همین دلیل ذهن آن را محتمل می داند.

با شنیدن خبر تعدیل نیرو در سازمان دیگر، دائماً نگران هستید که شاید شما هم در معرض تعدیل نیرو قرار بگیرید و دچار استرس و بی‌خوابی می‌شوید. با شنیدن خبری در مورد برندگان لاتاری (قرعه کشی) شما احتمال برنده شدن خود را بیشتر ارزیابی می‌کنید و اقدام به خرید بیشتر بلیط های بخت آزمایی می‌کنید.

با شنیدن خبر کودک ربایی هر لحظه نگران هستید که مبادا این اتفاق برای فرزند شما بیفتد و دیگر اجازه نمی‌دهید او به تنهایی از خانه بیرون برود. در حالی‌که از لحاظ آمار، احتمال همه این اتفاقات بسیار ناچیز می باشد. هرچه بیشتر در معرض یک خبر باشید احتمال وقوع آن را برای خودتان بیشتر ارزیابی خواهید کرد. حوادث تکان دهنده، اتفاقات عجیب و جدید، بیشتر در ذهن قابل دسترس هستند و شما احتمال وقوع آنها را به اشتباه بیشتر می پندارید.

وقتی از اعضای یک تیم پرسیده می‌شود که سهم مشارکت آنها در موفقیت تیم چقدر بوده است، جمع نتایج بیش از 100 درصد می‌باشد، این بدین معنی است که هر کس سهم مشارکت خود را بیشتر از حد واقعی ارزیابی کرده است، خطای دسترس پذیری منجر به یادآوری بیشتر فعالیت خود فرد نسبت به سایر افراد شده است در نتیجه این پیش داوری اشتباه شکل می‌گیرد.

همچنین می توانید مقاله تاثیر سوگیری های شناختی بر نحوه تصمیم گیری را مطالعه فرمایید.

استفاده از خطای دسترس پذیری در کسب و کار

کسب و کارها می‌توانند با نشان دادن گواهی‌نامه ها، جوایز و افتخارات خود در وبسایت یا صفحات فرود، اعتبار خود را به مشتریان یادآوری کنند. مشتری با دیدن آنها سریع به این نتیجه می‌رسد که این برند بهتر از سایرین است. اگر محصول یا خدمات شما مشکلی را حل می‌کند قبل از فروش راه حل، به تشریح آن مشکل بپردازید، زیرا مشکلات راحت‌تر از ذهن مشتری بازخوانی می‌شوند و مشتری آن را بزرگ‌تر تصور می‌کند و نیاز به حل آن پیدا می‌کند، حالا می‌توانید راه حل خود را ارائه دهید.

در مورد محصول یا خدماتی که قرار است در آینده ارائه دهید، بطور مرتب صحبت کنید. در یک جمله کوتاه، کاری که می‌کنید را طوری توضیح دهید که در ذهن مخاطب بماند.

نمایندگان فروش دارو ممکن است عامدانه یا سهواً، بروز یا شدت یک عارضه جانبی در محصول رقیب را طوری اغراق آمیز برای پزشک یادآوری کنند که پزشک به این نتیجه برسد این محصول جدید، جایگزین خوبی می‌تواند برای داروی قبلی باشد و برای گریز از عوارض جانبی احتمالی، داروی قبلی را تجویز نمی‌کند.

بانک‌ها و شرکت‌هایی که قرعه کشی انجام می‌دهند، با اعلام نام برندگان قبلی خود، شانس برنده شدن را در ذهن مخاطب پررنگ می سازند و آنها را تشویق می‌کنند از خدماتشان استفاده کنند و شانس خود را امتحان کنند.

بطور کلی رویدادهای پرتکرار، رویدادهای عجیب و دارای هیجان بالا، رویدادهای واضح و شفاف، رویدادهای منفی و رویدادهای اخیر راحت تر از ذهن بازخوانی می شوند و فرد احتمال و اهمیت آنها را به اشتباه بالا در نظر می‌گیرد.